W wywiadzie tym János Ádám Karácsony (HU/EPL) odpowiada na siedem pytań na temat przyszłości unijnej polityki czystego powietrza w ramach dążenia do zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń, które jest jednym z kluczowych priorytetów Europejskiego Zielonego Ładu. Członek samorządu lokalnego Tahitótfalu i sprawozdawca KR-u w sprawie polityki czystego powietrza wzywa do przeglądu obowiązującego prawodawstwa UE dotyczącego jakości powietrza i podkreśla, że poprawa jakości powietrza wymaga ściślejszej i skuteczniejszej współpracy między wszystkimi poziomami sprawowania rządów. Na wniosek Komisji Europejskiej w przyjętej w lipcu 2020 r. opinii KR-u w sprawie polityki czystego powietrza przedstawiono perspektywę lokalną i regionalną nowego Planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby , który zostanie przedstawiony w 2021 r.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) – podobnie jak w sprawozdaniu Europejskiego Trybunału Obrachunkowego dotyczącym jakości powietrza z 2018 r. – uznaje zanieczyszczenie powietrza za największe zagrożenie dla zdrowia na świecie i w UE. Jak Pana zdaniem pandemia COVID-19 zmieniła tę sytuację i jaką rolę w unijnej strategii odbudowy powinna odgrywać polityka klimatyczna?
Chociaż w czasie pandemii nastąpiła tymczasowa poprawa jakości powietrza, zanieczyszczenie powietrza nadal stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Dzięki znacznemu zmniejszeniu ruchu drogowego i miejskiego podczas kwarantanny, a także ograniczeniu produkcji przemysłowej i innych rodzajów działalności gospodarczej i społecznej, obywatele korzystają ze zdrowszego powietrza i cieszą się mniejszym hałasem w swoich społecznościach. Zbiorczo doświadczyliśmy zdrowszego środowiska i lepiej zrozumieliśmy, że ograniczenie ruchu drogowego, bardziej otwarte przestrzenie publiczne i rozwiązania oparte na zasobach przyrody mają zasadnicze znaczenie dla dobrego samopoczucia wszystkich obywateli. Nie możemy również zapominać, że być może istnieje udowodniony związek między zanieczyszczeniem powietrza a stopniem infekcji koronawirusem. Ogólnie rzecz biorąc, jesteśmy świadkami szerszego i silniejszego wsparcia na rzecz walki z zanieczyszczeniem powietrza i budowania zdrowszego środowiska. Te działania idą ze sobą w parze i muszą być jednym z głównych priorytetów unijnego planu odbudowy.
Europejski Komitet Regionów poparł ważny punkt niedawno przyjętej opinii, który odnosi się do zapowiedzi Komisji Europejskiej dotyczącej ściślejszego dostosowania unijnych norm jakości powietrza do wytycznych WHO, które są obecnie poddawane przeglądowi. Czy uważa Pan, że konieczna jest również zmiana przepisów UE dotyczących jakości powietrza? Jakie są główne trudności we wdrażaniu prawodawstwa UE dotyczącego jakości powietrza obecnie i w jaki sposób możemy poprawić wdrażanie w kontekście COVID-19?
Obecne prawodawstwo UE dotyczące jakości powietrza pochodzi z 2008 r. Od tego czasu minęło ponad dziesięć lat i z pewnością wymaga ono przeglądu. Chociaż okazało się, że jest skuteczne, przynajmniej częściowo, musimy zająć się konkretnymi niedociągnięciami, takimi jak brak współpracy wertykalnej i odpowiedniej współpracy horyzontalnej. Po stronie „wertykalnej” musimy wzmocnić prawodawstwo UE, tak aby lepiej kontrolować zanieczyszczenie powietrza. Najlepszym sposobem osiągnięcia czystszego powietrza jest zapobieganie zanieczyszczeniom, a tym samym zmniejszenie emisji zanieczyszczeń u źródła. W tym kontekście zaproponowaliśmy rozszerzenie rozporządzenia na żeglugę śródlądową, emisje niespalinowe z transportu drogowego (zużycie hamulców i ogumienia), zespoły prądnicowe z silnikiem wysokoprężnym (energia w miastach), lotnictwo, małe obiekty energetycznego spalania jak piece oraz kotły drzewne i węglowe stosowane do ogrzewania mieszkań. Jeśli chodzi o powiązania horyzontalne, ogólnounijne przepisy sektorowe mogą zapewnić bardziej wyrównane warunki działania, ponieważ bardziej rygorystyczne wymogi w zakresie redukcji emisji lokalnych mogą mieć negatywne skutki gospodarcze. Musimy również zapobiegać przenoszeniu zanieczyszczeń do innych lokalizacji, np. między sąsiadującymi miastami, krajami lub kontynentami. Na przykład eksport samochodów z silnikiem wysokoprężnym z miast Europy Zachodniej, które zakazują ich używania, do Europy Wschodniej, Afryki lub innych części świata w rzeczywistości nie eliminuje zanieczyszczeń, lecz jedynie przenosi je w inne miejsca.
Często mówi się, że „zanieczyszczenie nie kończy się na granicach”. Czy plan działania na szczeblu UE lepiej rozwiązałby ten problem? Jaka byłaby rola władz lokalnych i regionalnych w takim planie działania?
Nie zapominajmy, że zanieczyszczenie powietrza ma różne źródła: naturalne, transgraniczne, krajowe, regionalne i lokalne, nawet na poziomie ulic. Aby zwalczać zanieczyszczenie powietrza, musimy ograniczyć emisje na wszystkich poziomach, a każda jednostka musi wziąć na siebie odpowiedzialność. Plan działania na szczeblu UE może z pewnością służyć temu celowi. Dlatego z zadowoleniem przyjmujemy Europejski Zielony Ład, zawarte w nim dążenie do zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń z myślą o nietoksycznym środowisku – co jest jednym z trzech priorytetów wskazanych przez Virginijusa Sinkevičiusa, nowego komisarza ds. środowiska – a przede wszystkim Plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby, który ma zostać przyjęty w 2021 r. Skuteczna poprawa jakości powietrza będzie wymagać ściślejszej i wydajniejszej współpracy i komunikacji między wszystkimi poziomami sprawowania rządów. Na przykład władze regionalne mogą odgrywać rolę koordynującą między szczeblem lokalnym a krajowym. Na szczeblu lokalnym gminy są najlepiej przygotowane do kontrolowania lokalnych źródeł zanieczyszczeń i problemów z nimi związanych. W obliczu tego ogromnego wyzwania kluczowe znaczenie ma również rozszerzenie i wzmocnienie współpracy z prywatnymi przedsiębiorstwami, organami naukowymi i innymi zainteresowanymi stronami, a także z ogółem społeczeństwa.
Zanieczyszczenie powietrza jest czasem nazywane „niewidzialnym zabójcą”. W jaki sposób można zwiększyć widoczność tego zagrożenia dla obywateli i naszych społeczności, aby zachęcić do bardziej zdecydowanych działań?
Komunikacja, podnoszenie świadomości i zaangażowanie społeczeństwa to trzy kluczowe słowa. Dzięki nim obywatele mogą stać się bardziej świadomi i zaangażowani w walkę z zanieczyszczeniem powietrza. Obywatele odgrywają większą rolę w ograniczaniu zanieczyszczenia powietrza, niż zazwyczaj zdają sobie sprawę. Dziś za zanieczyszczenie bardziej niż odległy komin fabryki odpowiadają nasze wybory w zakresie mobilności, ogrzewania, żywności i ogólnej konsumpcji. Musimy w dalszym ciągu wykorzystywać istniejące rozwiązania informatyczne, aplikacje telefonii komórkowej i inne odpowiednie narzędzia w celu informowania społeczeństwa i zwiększenia widoczności tego „niewidocznego zabójcy”. Informacje dotyczące jakości powietrza powinny być łatwiej dostępne i zrozumiałe, a także obejmować aspekty zdrowotne. Dobrym przykładem jest europejski wskaźnik jakości powietrza , który dostarcza wyczerpujących informacji na temat jakości powietrza w Europie, ale jest mało znany i musi zostać szerzej rozpropagowany. Aby zwiększyć świadomość obywateli na temat zanieczyszczenia powietrza, powinniśmy również wspomnieć o zastosowaniach naukowych, np. kampanie pomiarowe w szkołach lub globalne sieci czujników, takie jak społeczność czujników . Te ostatnie nie mogą zastąpić wysokiej jakości oficjalnych systemów monitorowania danych, ale mogą skutecznie uzupełniać rozpowszechnianie informacji na temat tendencji w zakresie zanieczyszczenia powietrza, a jednocześnie aktywnie angażować społeczeństwo i zwiększać świadomość obywateli.
Jakie środki są obecnie dostępne dla władz lokalnych i regionalnych na poprawę jakości powietrza? Jakie ulepszenia w systemie finansowania UE by Pan zaproponował?
Finansowanie ma zasadnicze znaczenie, ponieważ na powodzenie realizacji programów jakości powietrza wpływają w znacznym stopniu zasoby finansowe. Musimy przyznać, że brakuje unijnych instrumentów finansowania ukierunkowanych konkretnie na działania na rzecz jakości powietrza – czy to na sporządzanie i wdrażanie planów ochrony powietrza, czy też na konkretyzację monitorowania jakości powietrza w czasie rzeczywistym. Dostęp do funduszy jest również dość trudny, dlatego musimy znacznie uprościć procedury, aby zagwarantować, że zaproszenia do składania wniosków o finansowanie są skuteczne i ostatecznie przekładają się na rzeczywiste projekty w warunkach lokalnych, które pomogą nam zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza.
W przyjętej niedawno w Europejskim Komitecie Regionów opinii w sprawie polityki czystego powietrza wzywamy Komisję do zwiększenia i uproszczenia dostępu do funduszy UE. Kluczowe znaczenie ma również zapewnienie spójności między projektami finansowanymi przez UE a strategiami politycznymi władz krajowych, regionalnych i lokalnych, tak aby działać w sposób skoordynowany i zmaksymalizować wpływ. W związku z tym wzywamy państwa członkowskie i Komisję Europejską do promowania i zacieśniania współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi w całej UE w celu opracowania skoordynowanych strategii, polityk i programów na rzecz poprawy jakości powietrza.
Jakiej rady udzieliłby Pan władzom lokalnym lub regionalnym w celu poprawy jakości powietrza? Czy istnieją jakieś inicjatywy lub sieci, do których radziłby Pan się dołączyć?
Jest faktem, że władze lokalne i regionalne nie są osamotnione w walce z zanieczyszczeniem powietrza. Dostępnych jest kilka ważnych inicjatyw i sieci, które mają im pomóc w poprawie jakości powietrza. Chciałbym wspomnieć o partnerstwie agendy miejskiej na rzecz jakości powietrza , o panelu ekspertów ds. czystego powietrza w miastach w ramach konwencji EKG ONZ w sprawie zanieczyszczenia powietrza , o Forum na rzecz Czystego Powietrza , o Porozumieniu Burmistrzów , ale także o nowym Porozumieniu Komisji Europejskiej w sprawie zielonego miasta i o Technicznej Platformie Współpracy w zakresie Środowiska zainicjowanej w 2012 r. przez KR i Komisję Europejską w celu wspierania dialogu na temat lokalnych i regionalnych wyzwań związanych ze stosowaniem prawa UE w zakresie ochrony środowiska. Wszystkie te inicjatywy wnoszą znaczną wartość dodaną w politykę czystego powietrza i zdecydowanie zachęcam władze lokalne i regionalne do większego zaangażowania w nie.
Niewątpliwe jest, że powstaje coraz większy ruch społeczny domagający się bardziej zdecydowanych działań w dziedzinie klimatu. W jaki sposób polityka dotycząca powietrza współgra z polityką przeciwdziałania zmianie klimatu i innymi obszarami sektorowymi?
W istocie istnieje bardzo ścisły związek między polityką w zakresie powietrza a polityką przeciwdziałania zmianie klimatu. Często obie polityki przynoszą wzajemne korzyści, na przykład przy rozważaniu środków na rzecz oszczędności energii lub produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Musimy jednak zachować czujność, ponieważ w niektórych przypadkach wybory związane z klimatem, takie jak spalanie biomasy, mogą mieć negatywny wpływ na jakość powietrza. Ogólnie potrzebujemy lepszej współpracy międzysektorowej i spójności odpowiednich obszarów polityki. Środki powinny uwzględniać w zintegrowany sposób wszystkie źródła zanieczyszczenia powietrza: transport (zarówno drogowy, jak i inny), energia (w tym ogrzewanie gospodarstw domowych), sektor rolnictwa i przemysł, a jednocześnie uwzględniać inne ważne obszary takie jak zmiana klimatu i zdrowie. Należy wykorzystać efekt synergii i unikać środków przynoszących efekt przeciwny do zamierzonego. Z tego względu, aby pomóc w osiągnięciu obecnych celów dotyczących jakości powietrza, należy zmobilizować wszystkie odpowiednie środki przewidziane w Europejskim Zielonym Ładzie: plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń, strategię na rzecz bioróżnorodności 2030, strategię „od pola do stołu”, plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, zrównoważoną i inteligentną mobilność oraz europejskie prawo o klimacie.
Kontekst
Opinia w sprawie polityki czystego powietrza sporządzona przez sprawozdawcę Jánosa Ádáma Karácsony’ego (HU/EPL) została przyjęta na sesji plenarnej KR-u 2 lipca 2020 r. Komunikat prasowy można przeczytać tutaj .
Tutaj można zapoznać się ze sprawozdaniem KR-u w sprawie jakości powietrza w ramach projektu centrów regionalnych.
W październiku 2020 r. KR opublikował swój pierwszy doroczny barometr regionalny i lokalny na temat skutków pandemii COVID-19. Poniżej można zapoznać się z głównymi ustaleniami i z pełnym sprawozdaniem , w tym ze spostrzeżeniami na temat wpływu pandemii na środowisko w rozdziale V (s. 87-96).
Konsultacje w sprawie Planu działania UE na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby trwają od 11 listopada 2020 r. do 10 lutego 2021 r. Można wziąć w nich udział tutaj .
Zielony Ład w terenie to nowa inicjatywa Europejskiego Komitetu Regionów, której celem jest zapewnienie miastom i regionom centralnego miejsca w działaniach związanych z Europejskim Zielonym Ładem oraz zadbanie o to, by zarówno unijna strategia zrównoważonego wzrostu, jak i plany odbudowy po pandemii COVID-19 przełożyły się na bezpośrednie finansowanie dla miast i regionów oraz konkretne projekty dla każdego obszaru. Realizację tej inicjatywy rozpoczęto 15 czerwca 2020 r. od utworzenia specjalnej grupy roboczej złożonej z 13 członków . Przeczytaj komunikat prasowy tutaj.
Zapoznaj się z 200 najlepszymi praktykami Zielonego Ładu za pośrednictwem naszej mapy internetowej .
Kontakt z prasą: pressecdr@cor.europa.eu