Enrico Rossi (IT/PES), radny gminy Signa (Florencja) i były przewodniczący regionu Toskania (2010–2020), odpowiada na sześć pytań dotyczących przyjętej w marcu przez Europejski Komitet Regionów opinii w sprawie europejskiej inicjatywy „Fala renowacji” (Renovation Wave). Zainicjowana 14 października 2020 r. przez Komisję Europejską fala renowacji ma na celu poprawę charakterystyki energetycznej zasobów budowlanych Unii i jest podstawowym etapem planu działania na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu . Zważywszy, że budynki odpowiadają za 40% zużycia energii w Europie i 36% emisji gazów cieplarnianych, ich renowacja ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia przez UE neutralności klimatycznej do 2050 r. W opinii autorstwa Enrica Rossiego miasta i regiony apelują o zmianę programów pomocy państwa i o bardziej elastyczne zasady budżetowe w celu maksymalizacji inwestycji i renowacji, o ustalanie celów w zakresie renowacji budynków na szczeblu niższym niż krajowy oraz o włączenie odnawialnych źródeł energii do projektów renowacyjnych. KR i Komisja Europejska podpisały właśnie plan działania na rzecz przyspieszenia renowacji i obniżenia emisyjności zasobów budowlanych w UE.
Rozpoczął Pan prace nad falą renowacji (Renovation Wave) kilka miesięcy temu, jeszcze przed opublikowaniem dokumentu przez Komisję Europejską, dostrzegając jego znaczenie. Dlaczego ta strategia jest ważna dla europejskich miast i regionów w 2021 r.?
Fala renowacji jest podstawą powodzenia Europejskiego Zielonego Ładu oraz skutecznej odbudowy gospodarczej i społecznej Europy. Miasta i regiony muszą zwrócić szczególną uwagę na tę strategię z dwóch powodów.
Pierwszym z nich jest niewątpliwie klimat. Obecnie budynki w Europie odpowiadają za 40% zużycia energii i 36% emisji gazów cieplarnianych. Oczywiste jest, że osiągnięcie celu neutralności klimatycznej do 2050 r. wymaga prawdziwej rewolucji w planowaniu i architekturze przestrzeni miejskiej, która już od etapu projektowania byłaby ukierunkowana na ekologiczną i zrównoważoną transformację terytoriów oraz promowałaby ponowne wykorzystanie materiałów.
Drugim powodem jest odbudowa gospodarcza mająca na celu zwalczanie nierówności. Fala renowacji jest szansą na ponowne ożywienie sił napędowych gospodarki, tworzenie miejsc pracy i odnowienie przestrzeni miejskich. Szacuje się, że jej wdrożenie może przynieść nawet 4 mln nowych miejsc pracy. Jednocześnie strategia ta jest idealnym narzędziem inwestowania w mieszkania socjalne i publiczne, od szpitali po szkoły. Dlatego też wiąże się to z rozwojem gospodarczym, zrównoważoną energetyką i zwiększeniem spójności społecznej i solidarności.
Uważa się, że fala renowacji jest doskonałym przykładem ekologicznej odbudowy gospodarki (Green Recovery), która łączy wybory dotyczące klimatu z potrzebą ożywienia gospodarki lokalnej. Jakie warunki muszą zostać spełnione, by urzeczywistnić ten potencjał?
Biorąc pod uwagę wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027 oraz instrument Next Generation EU , znany jako plan odbudowy dla Europy, w najbliższych latach Unia Europejska będzie mogła skorzystać z nadzwyczajnych środków. Mają one łącznie wartość około 1 800 mld EUR. Aby jednak w pełni wykorzystać te ogromne środki oraz możliwości związane z falą renowacji, samorządy lokalne i regionalne muszą uczestniczyć w programowaniu i wdrażaniu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności.
Stanowczo upominamy się o wielopoziomowe sprawowanie rządów, również w obszarze finansowania. Bardzo przydatne byłyby zwłaszcza: Instrument Wsparcia Technicznego w realizacji strategii, dostępny dla wszystkich władz regionalnych i lokalnych, oraz elastyczniejsze zasady budżetowe dla administracji. Myślę o zdecentralizowanym modelu na poziomie społeczności lokalnych ELENA (europejskim wsparciu energetyki na poziomie lokalnym) Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) oraz o większej synergii między nim a unijnym programem badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” w celu przejścia od dobrych praktyk do inwestycji na dużą skalę. EBI musi stać się bankiem klimatycznym Unii Europejskiej i zwiększyć dostępność finansowania, również za pomocą metod decentralizacji na poziomie społeczności lokalnych, być może na wzór regionalnych punktów kompleksowej obsługi lub punktów kontaktowych ad hoc zajmujących się określonymi projektami.
Słowa „fala renowacji” przywołują od razu na myśl budynki, lecz w swojej opinii dużo mówi Pan o osiedlach i miastach. Dlaczego ten wymiar jest tak istotny?
Strategie poprawy efektywności energetycznej dotyczyły do tej pory przede wszystkim poszczególnych budynków, a nawet poszczególnych mieszkań. Jednak dzięki fali renowacji mamy możliwość zmiany skali działania. Jeżeli strategia ma być naprawdę skuteczna, będzie musiała doprowadzić do zielonej fali w całych osiedlach. Dlatego z zadowoleniem przyjmujemy komunikat Komisji, w którym podkreśla się podejście w skali osiedla i społeczności energetycznych.
Ambitna strategia na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym jest wspaniałą okazją do promowania rewitalizacji obszarów miejskich poprzez dążenie do zerowej eksploatacji nowych gruntów oraz coraz powszechniejszego stosowania rozwiązań opartych na zasobach przyrody.
Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen zapoczątkowała niedawno inicjatywę pod nazwą „nowy europejski Bauhaus” . W jaki sposób wiąże się ona z falą renowacji?
Nowy europejski Bauhaus jest bardzo interesującym pomysłem, który może tchnąć nowego ducha w rewitalizację obszarów miejskich i radykalnie zmienić oblicze naszych dzielnic, obrzeży miast i starówek. Sądzę, że powiązania między nowym europejskim Bauhausem a falą renowacji mogą dotyczyć paru kwestii, o których wspomniałem wcześniej: podejścia w skali osiedla i społeczności energetycznej, a także zaangażowania obywatelek i obywateli oraz obszarów lokalnych. Możemy wykorzystać twórczy potencjał najlepszych umysłów w społeczeństwie europejskim, zaprzęgając go do wielkiej transformacji za pośrednictwem Europejskiego Zielonego Ładu .
W opinii wzywa Pan do ściślejszej współpracy w zakresie fali renowacji między Europejskim Komitetem Regionów a innymi instytucjami europejskimi, począwszy od Komisji. W jaki sposób KR może promować i wspierać wdrażanie fal renowacji?
Zadaniem Komitetu jest umożliwienie obszarom lokalnym, w tym bardziej wiejskim i peryferyjnym, zabrania głosu w procesie decyzyjnym i legislacyjnym UE. Fala renowacji spotkała się ze szczególnym zainteresowaniem ze strony Komisji, która uznaje władze lokalne i regionalne za niezbędny poziom sprawowania rządów w realizacji tej strategii. Te dwie instytucje podpisały właśnie plan działania na rzecz wzmocnionej współpracy , aby przyspieszyć wdrażanie polityki Zielonego Ładu, tworząc odpowiednie warunki pod względem woli politycznej, zdolności technicznych i absorpcji środków unijnych i krajowych. Celem planu działania jest również zadbanie o to, by nowe akty legislacyjne nadawały się do szybkiego wdrożenia, przewidując potencjalne przeszkody i ograniczenia przy przechodzeniu ze szczebla UE na szczebel krajowy, regionalny i lokalny. Chodzi też o jak największe spożytkowanie inicjatyw oddolnych poprzez wspieranie synergii różnych szczebli sprawowania rządów i umacnianie więzi między obywatelami.
Podkreśla Pan, że strategia dotycząca fali renowacji musi opierać się nie tylko na Europejskim Zielonym Ładzie, lecz również na Europejskim filarze praw socjalnych. Jak ważny jest wymiar społeczny tej rewolucji miejskiej?
Wymiar społeczny ma kluczowe znaczenie. Przeciwdziałanie kryzysowi klimatycznemu musi być walką z nierównościami i batalią o sprawiedliwość społeczną. Nie możemy pozostawiać nikogo w tyle. 17% Europejek i Europejczyków mieszka w zatłoczonych domach, a 34 mln obywatelek i obywateli zmaga się z ubóstwem energetycznym. Fala renowacji powinna przyczynić się do wdrożenia powszechnego prawa do przystępnych cenowo mieszkań i zdrowych warunków mieszkaniowych. Przewiduje to zasada nr 19 Europejskiego filaru praw socjalnych . Na przykład należy położyć kres eksmisjom pod pretekstem renowacji (renovictions), kiedy lokatorzy często zmuszeni są do opuszczenia mieszkań, gdyż nie są w stanie podołać wzrostowi czynszu wskutek renowacji przeprowadzanych na życzenie właścicieli.
A zarazem wielu firmom trudno jest sprostać wyzwaniom związanym ze zmianami i ochroną siły roboczej poprzez promowanie zrównoważonych pod względem społecznym ścieżek restrukturyzacji. Należy pomóc całemu sektorowi budowlanemu w wypełnieniu luki w wiedzy, kwalifikacjach i technologiach i ułatwić zakładanie nowych innowacyjnych przedsiębiorstw.
Kontakt:
PresseCdr@cor.europa.eu