Wsparcie z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji powinno być przekazywane za pośrednictwem programów związanych z funduszami spójności.
Regiony, w których wydobywa się węgiel, powinny otrzymywać od Unii Europejskiej pieniądze na wsparcie odchodzenia od paliw kopalnych – stwierdził 9 października Europejski Komitet Regionów. Unijne zgromadzenie przywódców lokalnych i regionalnych podkreśliło także, że wsparcie to nie powinno się odbywać kosztem innych regionów.
W swoim apelu przywódcy szczebla lokalnego i regionalnego wyrażają poparcie dla specjalnych środków mających pomóc kilkudziesięciu regionom, a zarazem bronią unijnego budżetu na rozwój regionalny, który pewna część przywódców państw członkowskich chciałaby znacznie zredukować. Komisja Europejska zaproponowała zarówno cięcia funduszy spójności na rozwój regionalny, jak i utworzenie Funduszu Sprawiedliwej Transformacji dla regionów górniczych. Przyszła przewodnicząca Komisji, Ursula von der Leyen , nie powiadomiła, w jaki sposób fundusz ten będzie finansowany.
Opinię Europejskiego Komitetu Regionów opracował Mark Speich (DE/EPL), sekretarz stanu do spraw federalnych, europejskich i międzynarodowych w niemieckim kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia.
Sprawozdawca oświadczył: „ Zmiana klimatu jest wyzwaniem dla całej Europy. Transformacja regionów górniczych stanowi zasadniczy wkład w osiągnięcie naszych celów klimatycznych. UE zatem musi wspierać regiony górnicze znajdujące się w okresie przejściowym. Powinna zapewnić wsparcie finansowe dla transformacji społeczno-gospodarczej regionów górniczych w kolejnych wieloletnich ramach finansowych. Aby móc pobudzać nowe inwestycje, potrzebujemy też dostatecznej swobody manewru dla tych regionów w kwestii zasad polityki konkurencji."
"Doceniam propozycję nowo wybranej przewodniczącej Komisji dotyczącą Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Fundusz ten powinien służyć złagodzeniu społecznych, gospodarczych i środowiskowych skutków zmian strukturalnych w europejskich regionach górniczych. Musiałby jednak być finansowany z dodatkowych środków, a nie z puli przewidzianej na europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne. Finansowanie powinno ściśle zazębiać się z polityką spójności. Te dodatkowe środki mogłyby następnie zostać wykorzystane do wzmocnienia programów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego dla tych regionów NUTS 2 w ciągu najbliższych siedmiu lat”.
W swoich zaleceniach KR przekonuje, że wsparcie z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji powinno być przekazywane za pośrednictwem programów funduszy spójności. Podkreśla również, że UE musi przyznać rządom krajowym, regionalnym i lokalnym dodatkowe pole manewru w zakresie wspierania przedsiębiorstw, które odczuwają skutki odchodzenia od węgla. KR twierdzi, że przepisy UE dotyczące pomocy państwa, które wygasną w 2020 r., należy poddać przeglądowi w celu dopilnowania, by „regiony węglowe […] miały wystarczającą elastyczność, tak aby umożliwić im wycofanie się z węgla w sposób opłacalny pod względem społecznym i ekonomicznym”.
Mark Speich zaznaczył ponadto: „ Wspieranie nowych perspektyw społeczno-ekonomicznych w regionach górniczych musi rozpocząć się już dziś – za późno będzie na działania, kiedy sytuacja gospodarcza w tych regionach ulegnie pogorszeniu ”.
Wśród 350 członków KR-u jest wielu przedstawicieli z 41 regionów w 12 państwach członkowskich (w tym Zjednoczonym Królestwie), które wciąż posiadają kopalnie węgla. KR zalecił, by regiony te, dążąc do dostosowania swojej gospodarki, prowadziły współpracę, zarówno między sobą, jak i z krajowym i unijnym szczeblem sprawowania rządów, co pozwoli uniknąć powielania działań oraz wymieniać doświadczenia. Jako narzędzia o kluczowym znaczeniu dla dywersyfikacji gospodarek tych regionów wskazuje się w zaleceniach KR-u dodatkowe szkolenie zawodowe, zakładanie uniwersytetów technicznych, rozwój otoczenia przyjaznego dla innowacji oraz cyfryzację.
W opinii KR-u kładzie się też nacisk na potencjał rozwojowy atutów, które te regiony posiadają. Twierdzi się w niej, że transformacja strukturalna w tych regionach powinna wykorzystywać obecną strukturę przemysłową i energetyczną jako podstawę rozwoju, uwzględniać cykle innowacji i inwestycji istniejących podmiotów przemysłowych oraz opierać się na klastrach przemysłowych, umiejętnościach operacyjnych i zdolnościach badawczych.
W konferencji wysokiego szczebla nt. Regiony górnicze w okresie przejściowym zorganizowanej przez KR 9 października wzięli udział m.in. ministrowie szczebla krajowego i przywódcy regionalni z 11 regionów górniczych z ośmiu państwach członkowskich, wśród nich Günther Oettinger , europejski komisarz ds. budżetu i zasobów ludzkich.
Jerzy Buzek , były przewodniczący komisji ITRE Parlamentu Europejskiego, powiedział: "Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, wspierający nasze regiony węglowe w okresie transformacji, jest stworzony w odpowiednim momencie, uzasadniony i potrzebny szczególnie w świetle nowej długoterminowej strategii klimatycznej UE do 2050 r. Ważne było, aby usłyszeć, że jego stworzenie jest jednym z głównych priorytetów nowej przewodniczącej Komisji Europejskiej, Ursuli von der Leyen. Kadri Simson - desygnowana na komisarza ds. energii - w odpowiedzi na moje pytanie podczas przesłuchania w PE zapewniła, że fundusz nie zastąpi innych istniejących funduszy unijnych i będą to nowe, dodatkowe pieniądze. Nasi obywatele wzywają nas do podjęcia natychmiastowych działań w związku z sytuacją kryzysową. Musimy wziąć na siebie tę odpowiedzialność i odważnie dekarbonizować naszą gospodarkę. Aby odnieść sukces, potrzebujemy innowacyjnych rozwiązań, współpracy między UE, państwami członkowskimi oraz władzami lokalnymi i regionalnymi. Ukierunkowane wsparcie finansowe, szczególnie dla regionów węglowych i regionów wysokoemisyjnych, ma kluczowe znaczenie, ponieważ dla nich transformacja energii jest największym wyzwaniem. Musimy upewnić się, że do 2050 r. będziemy w stanie osiągnąć neutralność klimatyczną i nikt nie pozostanie w tyle."
Marszałek województwa śląskiego Jakub Chełstowski oświadczył: „Z radością witam nowe propozycje Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego dotyczące dodatkowego wsparcia dla regionów tradycyjnie związanych z wydobyciem węgla. Jestem przekonany, że nowy Fundusz Sprawiedliwej Transformacji to krok we właściwym kierunku. Istotne jest jednak, by zarządzanie tymi funduszami pozostało w jak największym stopniu na poziomie regionów, w ramach już sprawdzonego systemu zarządzania dzielonego. Samorząd regionalny jest najlepszym łącznikiem między mieszkańcami a decydentami na szczeblu krajowym i europejskim. Ma to kluczowe znaczenie dla sprawiedliwej społecznie i skutecznej ekonomicznie transformacji Śląska”.
Jerzy Kwieciński , Minister Finansów, Inwestycji i Rozwoju, powiedział: " Polska już teraz działa na rzecz transformacji regionów górniczych. Chodzi przede wszystkim o województwa śląskie, dolnośląskie i wielkopolskie. Musimy jednak pamiętać, że państwa członkowskie UE mają różne punkty startowe w tym obszarze i w związku z tym ponoszą różne koszty. Zmiany w energetyce powinny być procesem stopniowym i przemyślanym. Transformacja powinna być szyta na miarę potrzeb konkretnego regionu - z jednej strony brać pod uwagę wymiar społeczny, a z drugiej mieć zapewnione odpowiednie finansowanie. Fundusz Sprawiedliwej Transformacji powinien wspierać zarówno projekty miękkie, jak i infrastrukturalne, ale nie powinien uszczuplać budżetu na politykę spójności. Powinien nie tylko pomagać regionom górniczym, ale też tym obszarom, gdzie węgiel nie jest już wydobywany, a które mierzą się teraz problemami strukturalnymi."
Propozycja utworzenia Funduszu Sprawiedliwej Transformacji jest jednym z głównych elementów programu przedstawionego przez Ursulę von der Leyen, która 1 listopada zostanie przewodniczącą Komisji Europejskiej. Nowo wybrana europejska komisarz ds. spójności i reform, Elisa Ferreira , poinformowała Parlament Europejski 2 października, że przedstawi wniosek w sprawie funduszu w terminie 100 dni od momentu objęcia stanowiska. Kolejnym z pierwszych zadań nowej Komisji będzie osiągnięcie porozumienia z państwami członkowskimi UE i Parlamentem Europejskim w sprawie budżetu UE na lata 2021–27.
Należy się spodziewać , że wycofanie się z wydobycia węgla doprowadzi do utraty znacznej liczby miejsc pracy w Bułgarii, Hiszpanii, Niemczech, Polsce, Republice Czeskiej, Rumunii i Zjednoczonym Królestwie, a zwolnienia obejmą również Grecję, Słowację i Słowenię. Jedno z badań sugeruje, że dwa regiony, w których następstwa społeczne mogłyby okazać się najpoważniejsze, to: Dytiki Makedonia (Macedonia Zachodnia) w Grecji oraz Oltenia Południowo-Zachodnia w Rumunii.
Kontakt:
Carmen Schmidle
tel. +32 (0) 2 282 2366
carmen.schmidle@cor.europa.eu