Marszałek województwa
lubelskiego Jarosław
Piotr Stawiarski (PL/EKR)
odpowiedział na sześć pytań dotyczących transportu kolejowego w Europie. Sprawozdawca
opinii w sprawie Europejskiego
Roku Kolei 2021 wzywa do
zwiększenia udziału kolei w rynku transportowym, podkreślając, że jest ona
niekwestionowanym liderem w zakresie niskich emisji i redukcji kosztów
zewnętrznych. Przyszły rok będzie Europejskim Rokiem Kolei i towarzyszyć temu
będą różne imprezy i kampanie mające zachęcić ludzi do częstszego korzystania z
pociągów oraz wypromować towarowy transport kolejowy. Jako przyjazny dla
środowiska i energooszczędny środek transportu, kolej ma znacząco przyczynić
się do dążenia Unii Europejskiej do neutralności klimatycznej w 2050 r.
Jakie są według Pana główne korzyści z inwestowania w kolej w Europie?
O Jakie są według Pana główne korzyści z inwestowania w kolej w Europie?korzyściach podróżowania koleją wiemy wszyscy. Kolej to lepsza dostępność regionów i mobilność społeczeństwa, rozwój gospodarczy, lepszy klimat. Współczesny transport musi być nie tylko szybki, bezpieczny, wygodny i ekologiczny, ale też jak pokazują wydarzenia ostatnich miesięcy związane z pandemią COVID-19, odporny na coraz to nowe kryzysy. Europejski system kolejowy udowadnia, że wszystkie te przesłanki spełnia.
Mając na uwadze założenia Zielonego Ładu, udział kolei w rynku przewozów musi wzrosnąć. Transport kolejowy ma korzystniejszy bilans ekologiczny niż transport samochodowy czy samolotowy. Kolej jest niekwestionowanym liderem w rankingach dotyczących niskiej emisji CO2 oraz gazów cieplarnianych. Ma niewielki wpływ na zmiany klimatyczne i najmniej ingeruje w środowisko naturalne w porównaniu z innymi konkurencyjnymi formami przemieszczania się. Warto podkreślić, że kolej generuje znacznie niższe niż np. transport drogowy koszty zewnętrzne: zanieczyszczenie środowiska, hałas, kongestia. Koszty społeczne związane z wypadkami są w przypadku kolei wielokrotnie niższe. Dodatkowo jest to jedna z najbezpieczniejszych gałęzi transportu. Mówiąc o Europejskim Zielonym Ładzie, o wyzwaniach klimatycznych jakie stoją przed nami wszystkimi, i odpowiedzialności za przyszłe pokolenia i naszą planetę, musimy sprawić, aby kolej ogrywała jeszcze większą rolę w krwioobiegu gospodarczym Unii. Poza tym kolej to komfortowa forma podróży, pozwalająca na poznawanie nowych miejsc i ludzi, o nie zaprzeczalnym dziedzictwie kulturowym.
W jaki sposób pandemia COVID-19 wpłynęła na europejski sektor kolejowy?
Tempo rozprzestrzeniania się pandemii było zaskoczeniem dla wszystkich dziedzin gospodarki, w tym również transportu. Udział przewozów pasażerskich w pierwszych miesiącach pandemii spadł o ok. 90%, w przewozach towarowych popyt był niższy o 20-30%. To przełożyło się również na spadki przychodów zarządcy infrastruktury kolejowej, który odpowiada za utrzymanie sieci kolejowej i inwestycje. Niemniej warto podkreślić, że kolej okazała się najbardziej odporną gałęzią transportu w czasie kryzysu: pociągi jeździły, a usługi kolejowe były prowadzone z zachowaniem wszelkich możliwych środków ostrożności. Ta odporność kolei ma ogromne znaczenie dla gospodarki regionalnej, krajowej i unijnej.
Jak wspomniałem pandemia COVID-19 spowodowała drastyczny spadek popytu w zakresie kolejowych usług transportowych. Trzeba odnotować, że miało to istotny wpływ na przedsiębiorstwa kolejowe. Wpływ ten będzie trwał co najmniej do końca bieżącego roku, a być może znacznie dłużej. Okoliczności związane z epidemią COVID-19 wykraczają poza zakres kontroli ze strony przedsiębiorstw kolejowych, które borykają się ze znacznymi problemami z płynnością finansową i z poważnymi stratami. Dlatego aby przeciwdziałać negatywnym skutkom gospodarczym epidemii COVID-19, przedsiębiorstwa kolejowe mogą potrzebować wsparcia finansowego, stąd po stronie instytucji unijnych jest duża odpowiedzialność, aby nie zahamować rozwoju kolei w najbliższych latach. Niewątpliwie unijny program odbudowy zakładający uwzględnienie finansowania projektów kolejowych jest krokiem we właściwym kierunku.
Jakie są obecnie główne wyzwania stojące przed europejskim sektorem kolejowym? Jak władze lokalne i regionalne oraz UE mogą stawić im czoła?
Wyzwania stojące przed sektorem kolei związane są ze zmianami wymuszonymi przez otwarty konkurencyjny rynek, biznes i same oczekiwania społeczne. Liberalizacja, konkurencja intra modalna i intermodalna wymusza konieczność podniesienia jakości usług, zarówno w transporcie pasażerskim jak i towarowym. Klient oczekuje już nie tylko lepszej infrastruktury, nowoczesnego i punktualnego pociągu, multimodalnych dworców, ale również wdrożenia nowych technologii, innowacyjności, cyfryzacji i usług współtowarzyszących zapewniających transport door-to-door. Do tego dochodzi konieczność dalszej elektryfikacji linii kolejowych i podniesienia efektywności energetycznej.
Przed nami jako władzami regionalnymi jest ogromna rola w zakresie określenia tego jak chcemy kształtować transport publiczny w regionie. To my tworzymy na poziomie regionalnym i lokalnym strategie i plany transportowe oraz często decydujemy o inwestycjach i roli kolei w tych planach. Ma to następnie bezpośrednie przełożenie na cały system transportowy kraju i UE. KE oczywiście odgrywa bardzo ważną rolę, będąc odpowiedzialną za kształtowanie założeń polityki transportowej i określenie priorytetów inwestycyjnych. Stąd bezpośrednio z tymi działaniami związany jest zakres inwestycji w sektorze kolei i na rzecz kolei. Trzeba pamiętać, że wielkość środków unijnych jakie przeznaczone zostaną na kolej w nowej perspektywie finansowej 2021-2027 będzie niezwykle ważne nie tylko dla efektywnego wdrożenia założeń polityki transportowej Unii, ale również dla realizacji wielu polityk unijnych.
Odpowiadając na to pytanie chciałbym podkreślić szczególne znaczenie funduszy unijnych dla współfinansowania modernizacji i wymiany taboru. W wielu krajach CEE tabor w przewozach kolejowych ma kilkadziesiąt lat, z wielu względów jego modernizowanie nie jest możliwe technicznie i uzasadnione ekonomicznie. Bez wsparcia unijnego zarówno operatorzy jak i samorządy nie będą wstanie unowocześnić kolei, sprawić, aby była atrakcyjna. Nie uzasadnionym byłoby, gdyby po kilkunastu latach inwestycji unijnych w nowoczesna infrastrukturę, miałby po niej operować stary, zdezelowany tabor.
W niektórych regionach UE pociągi nie są bynajmniej tak efektywne energetycznie. Jakie środki mogą podjąć UE i samorządy, aby przyspieszyć modernizację taboru kolejowego na szczeblu lokalnym i regionalnym oraz uczynić przemieszczanie się koleją bardziej atrakcyjnym i energooszczędnym?
Co do samej energochłonności kolei, to należy pamiętać, że system kolejowy jest tworzony z wielu współzależnych obszarów składających się na jego końcową efektywność energetyczną. Zmniejszenie zużycia oraz inwestowanie w odnawialne źródła energii może pozwolić na znaczne zmniejszenie emisji dwutlenku węgla już w 2030 r. I choć transport kolejowy wypada korzystnie pod względem efektywności energetycznej, to wiele elementów wpływających na efektywność nadal można poprawić. Również w doniesieniu do pojazdów kolejowych. Począwszy od wymiany taboru spalinowego na elektryczny, modernizację w zakresie rekuperacji energii (20–25% oszczędności), implementację urządzeń do eco-drivng'u (5-10% oszczędności), zakładanie farm fotowoltaicznych pozwalających na zastąpienie energii źródłami bardziej przyjaznymi środowisku (40% oszczędności), docieplanie budynków kolejowych, wymianie źródeł ciepła na nieżarowe, a kończąc na wdrożeniu nowych rozwiązań technologicznych, na którymi przemysł kolejowy i sektor intensywne pracują od lat, takich jak np. rozwiązania w obszarze technologii wodorowych.
W opinii Europejskiego Komitetu Regionów, której jest Pan autorem, jest mowa o dużych dysproporcjach w rozwoju sektora kolejowego w Europie Środkowo-Wschodniej i Zachodniej. W jaki sposób UE może pomóc zmniejszyć te dysproporcje?
Nie sposób nie zauważyć nadal znacznego rozwarstwienia na poziomie UE w zakresie jakości systemów kolejowych rozumianych jako całość. Inny jest stan tych systemów w Europe Zachodniej, inny w Europe Centralno-Wschodniej. Choćby wspomniany wcześniej przeze mnie przykład wieku taboru kolejowego. Statystyki dla inwestycji w tabor w różnych krajach UE pokazują te różnice. Oczywiście inwestycje w infrastrukturę, tabor i dworce mają miejsce, pozwalają na pewna poprawę stanu rzeczy, niemniej zaległości inwestycyjne w krajach CEE są bardzo duże. Sytuacja dzięki finansowaniu unijnemu i budżetowemu ulega poprawie, ale nie jest to proces postępujący w takim tempie jakiego byśmy sobie życzyli. Dość powiedzieć, że podczas gdy system kolei high speed funkcjonuje w krajach Europy Zachodniej od kilkudziesięciu lat (TGV – 40 lat, niemieckie ICE – 35 lat), to w Europie Centralno-Wschodniej praktycznie takie rozwiązania nie istnieją.
Unia ma do odegrania ważną rolę w poprawie dostępności komunikacyjnej regionów i spójności terytorialnej. Unia we współpracy z krajami członkowskimi musi właściwe zdefiniować jaki transport ma dominować na jej terytorium. Wierzę, że finansowanie unijne i właściwa decyzje pozwolą stworzyć otwarty i interoperacyjny rynek usług kolejowych, ponieważ potrzeby pozostają ogromne. Jako marszałek województwa dostrzegam potrzebę promowania kolei. Kolej musi być gałęzią transportu, która powinna odgrywać dominującą rolę w systemie transportowym i gospodarczym UE.
Na ile kolej jest ważna dla województwa lubelskiego, którego jest Pan marszałkiem? Jak konkretnie Pana region inwestuje w kolej?
Region Lubelski od wielu lat wspiera inwestycje kolejowe. Położenie geograficzne mojego regionu, sprawia ze jesteśmy naturalną bramą gospodarczą i transportową dla krajów trzecich takich jak Ukraina i Białoruś graniczących od wschodu z Unią Europejską oraz częścią międzynarodowych kolejowych korytarzy towarowych i szlaków handlowych łączących Azję i Unię Europejską.
W regionie lubelskim dostrzegamy znaczenie i rolę kolei, stąd wspólnie z Polskimi Kolejami Państwowymi prowadzimy znaczące inwestycje kolejowe z wykorzystaniem środków budżetowych i funduszy UE. W województwie modernizowanych lub budowanych jest 10 dworców kolejowych, w tym planowana jest modernizacja dworca kolejowego w Lublinie – stolicy regionu, prowadzone są również inwestycje w terminale logistyczne, punkty przeładunkowe i zakłady utrzymania taboru. Modernizacji podlega też sieć kolejowa poprzez podniesienie parametrów technicznych i prędkości przejazdowej, m.in. modernizowana jest główna linia kolejowa łącząca stolicę województwa z Warszawą, co bezpośrednio przyczyni się do skrócenia czasu podróży, zwiększenia przepustowości i zwiększonej liczby pociągów na torach. Lublin to również miasto wielu uczelni akademickich, których absolwenci powinni również znaleźć zatrudnienie w sektorze transportu. Chcemy prowadzić w regionie politykę zrównoważonego rozwoju, gdzie kolej będzie miała istotną rolę do odegrania.
Kontakt z prasą: pressecdr@cor.europa.eu