Artikel van Karl-Heinz Lambertz, voorzitter van het Europees Comité van de Regio’s (CvdR), en CvdR-lid Francina Armengol, minister-president van de Balearen en voorzitter van de Euregio Pyrénées-Méditerranée, in de aanloop naar de 9e jaarvergadering van het platform van Europese Groeperingen voor Territoriale Samenwerking, op 27 september 2019 in Palma de Mallorca.
Het wegnemen van belemmeringen en het bevorderen van territoriale samenwerking tussen lidstaten zijn altijd synoniem geweest met Europese integratie en solidariteit. Al sinds haar oprichting meer dan 60 jaar geleden maakt de EU zich hier sterk voor, uitgaande van het streven om de territoriale samenhang te verdiepen, de regionale ongelijkheid aan te pakken en de interne markt open te stellen. Als gevolg echter van administratieve lasten, gebrek aan investeringen en recente politieke gebeurtenissen, zoals de migratiecrisis, wordt er nog niet optimaal gebruikgemaakt van de kansen die territoriale samenwerking te bieden heeft.
150 miljoen mensen in de EU wonen in grensregio’s. Dat komt neer op 30 % van de totale EU-bevolking. Samenwerking op gebieden als duurzame ontwikkeling, vervoer, gezondheidszorg en cultuur is dan ook van vitaal belang voor de integriteit van de eengemaakte markt en de Europese integratie. De bescherming en ondersteuning van grensoverschrijdende samenwerking, en investeringen daarin, komen niet alleen ten goede aan de grensgemeenschappen zelf, maar aan de gehele Europese Unie. Door de invoering van beleid en programma's – zoals de Europese Territoriale Samenwerking en de regionale fondsen van de EU (cohesiebeleid) – heeft de EU de grensoverschrijdende samenwerking in de afgelopen 30 jaar ondersteund.
Euregio’s en Europese Groeperingen voor Territoriale Samenwerking (EGTS) – waarbij twee of meer regio's uit verschillende EU-lidstaten samenwerken op gebieden van gemeenschappelijk economisch, sociaal, cultureel en politiek belang – hebben bij de verdieping van de integratie in Europa een zeer belangrijke rol gespeeld.
De in oktober 2004 opgerichte Euregio Pyrénées-Méditerranée ondersteunt territoriale samenwerking tussen Catalonië, de Balearen en Occitanië en heeft ten doel om een innovatieve en duurzame Euregio te worden. Ook wordt ermee beoogd de gemeenschappelijke politieke en culturele identiteit weer tot uiting te laten komen. Bovendien heeft deze Euregio geholpen bij het opstarten van projecten zoals het bekroonde Cerdanya-ziekenhuis aan de Frans - Catalaanse grens in de Pyreneeën, het eerste grensoverschrijdende ziekenhuis in Europa.
Burgers in grensoverschrijdende regio's hebben niet altijd dezelfde taal en cultuur, maar hebben vaak wel met vergelijkbare obstakels te maken bij het nastreven van economische en sociale ontwikkeling. Verschillen in bevoegdheden, structuren en wetgeving tussen grensregio's hebben veel mogelijkheden voor samenwerking in de weg gestaan. Volgens de Europese Commissie zou het bbp met 8 % toenemen als de grensoverschrijdende lasten volledig werden opgeheven. Ze heeft daarom stappen gezet om de rompslomp te verminderen. Voorstellen om bij de toegang tot fondsen voortaan rekening te houden met criteria inzake de bevolkingsdichtheid in grensgebieden dreigen de territoriale samenwerking echter te belemmeren.
De EU ontwikkelt momenteel een nieuw Europees grensoverschrijdend juridisch mechanisme dat twee of meer lokale of regionale overheden in staat stelt een overeenkomst te ondertekenen en grensoverschrijdende samenwerking op te starten. - Dit kan projecten tussen grensgebieden stimuleren door regio's in staat te stellen de wetgeving in hun respectieve lidstaten op elkaar af te stemmen. Deze en andere maatregelen ter ondersteuning van regionale, territoriale, transnationale en grensoverschrijdende samenwerking moeten door het nieuwe Europees Parlement en de nieuwe Europese Commissie hoe dan ook als een prioriteit worden behandeld. Het is ook duidelijk dat succesvolle grensoverschrijdende samenwerking de regio's in staat moet stellen om programma's te plannen en zelf beslissingen te nemen.
Zelfs als er voldoende politieke wil bestaat en de administratieve lasten worden verminderd, zijn er investeringen nodig om territoriale samenwerking tot een goed einde te brengen. In het kader van de huidige EU-begroting (2014-2020) wordt er voor bijna 10 miljard euro aan cohesiebeleidsmiddelen geïnvesteerd in samenwerking tussen regio's, waarvan 6,8 miljard euro is vastgelegd voor grensoverschrijdende regio's. Er is voorgesteld om het aandeel van de cohesiefondsen dat wordt geoormerkt voor territoriale samenwerking te verlagen van 2,75 % naar 2,5 %, maar dit zou ten koste gaan van de inspanningen om economische - ontwikkelingsstrategieën op te stellen en de Europese solidariteit te bevorderen.
Nu het nieuwe Europees Parlement en de nieuwe Commissie aantreden, moet de Europese Unie er met volle kracht voor ijveren om Europese solidariteit te tonen en de integratie te versterken. Wil de EU het populisme een halt toeroepen en het hoofd bieden aan nieuwe uitdagingen, zoals globalisering, ongelijkheid, migratie en klimaatverandering, dan moeten we blijven samenwerken teneinde de territoriale samenwerking te intensiveren en onze regio's om te vormen tot de drijvende kracht achter duurzame groei die elke burger waar dan ook in Europa ten goede komt.
Achtergrond
De jaarvergadering van het platform van Europese Groeperingen voor Territoriale Samenwerking vindt dit jaar plaats op 27 september in Palma de Mallorca en wordt georganiseerd door het Europees Comité van de Regio’s in partnerschap met de EGTS Euregio Pyrénées-Méditerranée en de regering van de Balearen.