Het Comité van de Regio's (CvdR) is ingenomen met het hervormingsvoorstel van de Europese Commissie ter verbetering van het Europees burgerinitiatief (EBI), dat het beschouwt als "een stap in de goede richting" om het toegankelijker en gebruikersvriendelijker te maken. De EU-assemblee van lokale en regionale vertegenwoordigers betreurt het echter dat het burgerinitiatief ook na de voorgestelde hervorming niet in zijn volle potentie kan worden benut als transnationaal instrument van participatieve democratie op Europees niveau. In een advies opgesteld door Luc Van den Brande (BE/EPP), lid van de raad van bestuur van het Vlaams-Europees Verbindingsagentschap en speciaal adviseur van de Europese Commissie wat het bereiken van de burger betreft, vreest het CvdR dat het voorstel geen oplossing biedt voor het huidige belangenconflict, waarbij de Europese Commissie zowel rechter als partij in de procedure is, en dringt het erop aan dat het Europees Parlement een grotere rol krijgt bij de politieke controle en follow-up.

Sinds 2012 stelt het burgerinitiatief een miljoen EU-burgers uit ten minste zeven EU-lidstaten in staat rechtstreeks deel te nemen aan de ontwikkeling van EU-beleid, en wel door de Europese Commissie op te roepen met nieuwe wetsvoorstellen te komen. In de zes jaar dat deze mogelijkheid nu bestaat, zijn echter slechts vier burgerinitiatieven erin geslaagd het vereiste aantal handtekeningen binnen te halen, waarvan twee (Verbied glyfosaat en Right2Water) uiteindelijk tot formele EU-wetgevingsvoorstellen hebben geleid. Na toenemende kritiek op het feit dat het instrument te restrictief en te omslachtig zou zijn kwam de Europese Commissie in september jongstleden met een voorstel om te strenge wettelijke en technische vereisten af te schaffen en gebruik te maken van nieuwe identificatie- en inzamelingstechnologie.

Het CvdR spreekt eens te meer zijn krachtige steun uit voor het Europees burgerinitiatief, omdat dit een antwoord kan helpen bieden op het gepercipieerde democratisch tekort van de EU en de kloof tussen de burgers en de Europese instellingen kan helpen overbruggen. De noodzaak om het vertrouwen van de burgers in Europa te herstellen lag ten grondslag aan het EU-brede raadplegingsproces van het CvdR getiteld Nadenken over Europa, dat voornamelijk verliep in de vorm van burgerdialogen op lokaal niveau, om ideeën, ambities en zorgen van burgers over de toekomst van Europa te verzamelen.

In een advies dat op 23 maart door de voltallige vergadering is goedgekeurd, toont het CvdR zich ingenomen met het aanzienlijk verbeterde gebruiksgemak van het burgerinitiatief, met onder meer een centraal systeem voor het online verzamelen van informatie, een platform voor samenwerking om organisatoren beter te adviseren, de mogelijkheid van gedeeltelijke inschrijving en de verlaging van de minimumleeftijd voor de ondertekening van een steunbetuiging tot 16 jaar. Volgens het CvdR moet er echter nog veel meer gebeuren wil het EBI burgers daadwerkelijk een stem kunnen geven in de beleidsvorming van de EU.

"Het voorstel van de Commissie ter hervorming van het EBI bevat zeker administratieve, technische, logistieke en communicatieve verbeteringen. Maar zij heeft een grote kans laten liggen om het om te vormen tot een effectief participatief instrument waarmee de burgers werkelijk invloed kunnen uitoefenen op de beleidsagenda van de EU. De indruk is nog steeds dat de Commissie te voorzichtig te werk gaat, wat vooral tot uiting komt in de meer politiek getinte aspecten van het burgerinitiatief" , aldus rapporteur Van den Brande.

Belangenconflict van de Commissie

De voorgestelde herziening biedt geen oplossing voor het belangenconflict van de Commissie, die fungeert als ondersteunende structuur voor en voornaamste "adressaat" van EBI's en tegelijkertijd bepaalt of een initiatief al dan niet geregistreerd kan worden en ontvankelijk is. Het CvdR herhaalt daarom het pleidooi uit zijn advies van 2015 om een "raad van wijzen" of een "belangengroep van Europese burgers" op te richten. “Een van de grootste knelpunten in de nieuwe verordening blijft het belangenconflict en het monopolie van de Commissie in alle fases van de procedure. Het niet oplossen van dit conflict schaadt de doeltreffendheid en legitimiteit van het Europese burgerinitiatief. Daarom wordt voorgesteld om de beslissing over de registratie toe te vertrouwen aan een onafhankelijk comité, bestaande uit juristen, academici en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld”, aldus Van den Brande.

De rol van het Europees Parlement

Het CvdR maakt zich zorgen over het gebrek aan politieke controle en follow-up van succesvolle EBI's en dringt aan op een grotere rol voor het Europees Parlement. Met name zou het Parlement de volledige verantwoordelijkheid moeten nemen voor het organiseren van openbare hoorzittingen waar organisatoren van EBI’s worden uitgenodigd om hun initiatief te presenteren – in tegenstelling tot het voorstel van de Commissie om zowel de Commissie als het Parlement deze hoorzittingen te laten organiseren.

Periode voor inzameling handtekeningen

Het verzamelen van 1 miljoen handtekeningen is een hele onderneming waar veel publiciteit en voorlichting bij komt kijken. Om meer tijd te krijgen om het uiteindelijke streefcijfer voor handtekeningen te halen dringt het CvdR aan op een verlenging van de inzamelperiode van 12 tot 18 maanden, wat potentiële initiatiefnemers minder zou afschrikken.

Follow-up van mislukte initiatieven

Het CvdR roept de Commissie op adequate manieren te ontwikkelen voor de behandeling van EBI's die aanzienlijke steun ontvangen, maar niet aan alle formele criteria voldoen of niet alle 1 miljoen handtekeningen halen. Aldus zou ervoor gezorgd worden dat de politieke boodschap van zo’n EBI en de mobilisatie die het op gang heeft gebracht niet volledig worden genegeerd.

Achtergrondinformatie:

Luc Van den Brande is voormalig voorzitter van het Europees Comité van de Regio's en voormalig minister-president van Vlaanderen (1992-1999). Als speciaal adviseur van de voorzitter van de Europese Commissie voor "het bereiken van de burgers" publiceerde hij in oktober vorig jaar een verslag dat een kader schetst voor een meer op de burger gericht Europa.

• Advies van het Europees Comité van de Regio's – Europees Burgerinitiatief

• Herziening van het Europees burgerinitiatief — website van de Europese Commissie

• Fotogalerij CvdR

Contact:

Nathalie Vandelle

Tel.: +32 2 282 2499

Nathalie.Vandelle@cor.europa.eu