Κύριο άρθρο του Karl-Heinz Lambertz, Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών (ΕτΠ), και της Francina Armengol, Προέδρου των Βαλεαρίδων Νήσων, μέλους της ΕτΠ και πρόεδρου της Ευρωπεριφέρειας Πυρηναίων-Μεσογείου, ενόψει της 9ης ετήσιας συνέλευσης της Πλατφόρμας των Ευρωπαϊκών Ομίλων Εδαφικής Συνεργασίας στην Πάλμα Ντε Μαγιόρκα, στις 27 Σεπτεμβρίου 2019.
Η άρση των εμποδίων και η προώθηση της εδαφικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών είναι συνώνυμες με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την αλληλεγγύη. Από τη σύστασή της πριν από 60 χρόνια, η ΕΕ στηρίζει τις προσπάθειες αυτές με γνώμονα τους στόχους της εμβάθυνσης της εδαφικής συνοχής, της αντιμετώπισης των περιφερειακών ανισοτήτων και του ανοίγματος της ενιαίας αγοράς. Ωστόσο, ο διοικητικός φόρτος, η έλλειψη επενδύσεων και τα πρόσφατα πολιτικά γεγονότα, όπως η μεταναστευτική κρίση, είχαν ως αποτέλεσμα να μην έχουν ακόμη αξιοποιηθεί πλήρως οι ευκαιρίες που προσφέρει η εδαφική συνεργασία.
Περισσότεροι από 150 εκατομμύρια άνθρωποι, δηλ. το 30% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ, ζουν σε εσωτερικές παραμεθόριες περιφέρειες. Ως εκ τούτου, η συνεργασία σε τομείς όπως η βιώσιμη ανάπτυξη, οι μεταφορές, η υγειονομική περίθαλψη και ο πολιτισμός είναι ζωτικής σημασίας για την ακεραιότητα της ενιαίας αγοράς και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Η προστασία, η στήριξη και οι επενδύσεις στη διασυνοριακή συνεργασία δεν ωφελούν μόνο τις παραμεθόριες κοινότητες, αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της. Εισάγοντας πολιτικές και προγράμματα —όπως π.χ. η Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία και τα περιφερειακά ταμεία της ΕΕ (πολιτική συνοχής)—, η ΕΕ έχει υποστηρίξει τη διασυνοριακή συνεργασία κατά τα τελευταία 30 έτη.
Οι Ευρωπεριφέρειες και οι Ευρωπαϊκοί Όμιλοι Εδαφικής Συνεργασίας (ΕΟΕΣ) —στο πλαίσιο των οποίων δύο ή περισσότερες περιφέρειες από διάφορα κράτη μέλη της ΕΕ συνεργάζονται σε τομείς κοινού οικονομικού, κοινωνικού, πολιτιστικού και πολιτικού ενδιαφέροντος— έχουν διαδραματίσει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην εμβάθυνση της ολοκλήρωσης στην Ευρώπη.
Η Ευρωπεριφέρεια Πυρηναίων-Μεσογείου , η οποία συστάθηκε τον Οκτώβριο του 2004, στηρίζει την εδαφική συνεργασία μεταξύ της Καταλονίας, των Βαλεαρίδων Νήσων και της Οξιτανίας, με στόχο να καταστεί μια καινοτόμος και βιώσιμη Ευρωπεριφέρεια. Στόχος της αποτελεί επίσης η αναβίωση μιας κοινής πολιτικής και πολιτισμικής ταυτότητας. Επιπλέον, η Ευρωπεριφέρεια Πυρηναίων-Μεσογείου συνέβαλε στη δρομολόγηση έργων όπως το βραβευμένο νοσοκομείο Cerdanya που βρίσκεται στα γαλλο-καταλανικά σύνορα στην περιοχή των Πυρηναίων και το οποίο συνιστά το πρώτο διασυνοριακό νοσοκομείο στην Ευρώπη.
Οι πολίτες στις διασυνοριακές περιφέρειες μπορεί να διαφέρουν ως προς τις γλώσσες και τον πολιτισμό τους, ωστόσο, τις περισσότερες φορές, αντιμετωπίζουν παρόμοια εμπόδια στην επιδίωξη οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Οι διαφορές στον τομέα των αρμοδιοτήτων, των δομών και της νομοθεσίας μεταξύ των παραμεθόριων περιφερειών έχουν ήδη ανακόψει πολλές ευκαιρίες συνεργασίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επισημάνει ότι η πλήρης εξάλειψη των διασυνοριακών επιβαρύνσεων θα αυξήσει στην πραγματικότητα το ΑΕγχΠ κατά 8% και έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στη μείωση της γραφειοκρατίας. Ωστόσο, οι προτάσεις για την εισαγωγή κριτηρίων όπως η πληθυσμιακή πυκνότητα σε παραμεθόριες περιοχές κατά την εξέταση της πρόσβασης σε κεφάλαια ενδέχεται να παρεμποδίσουν την εδαφική συνεργασία.
Η ΕΕ αναπτύσσει έναν νέο Ευρωπαϊκό Διασυνοριακό Νομικό Μηχανισμό δυνάμει του οποίου δύο ή περισσότερες τοπικές ή περιφερειακές αρχές μπορούν να υπογράψουν συμφωνία και να δρομολογήσουν διασυνοριακή συνεργασία. Στο πλαίσιο αυτού του μηχανισμού μπορούν να προωθούνται έργα μεταξύ παραμεθόριων περιοχών, καθότι παρέχεται στις περιφέρειες η δυνατότητα να εφαρμόζουν νομοθετικές διατάξεις του γειτονικού κράτους μέλους στο εσωτερικό του αντίστοιχού τους κράτους. Είναι βέβαιο ότι αυτά και άλλα μέτρα που αποσκοπούν στη στήριξη της περιφερειακής, εδαφικής, διακρατικής και διασυνοριακής συνεργασίας θα πρέπει να εξεταστούν κατά προτεραιότητα από το νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τη νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Είναι επίσης σαφές ότι η επιτυχημένη διασυνοριακή συνεργασία πρέπει να παρέχει στις περιφέρειες τη δυνατότητα να σχεδιάζουν προγράμματα και να λαμβάνουν αποφάσεις με αυτονομία.
Ακόμη και με ικανή πολιτική βούληση και μειωμένο διοικητικό φόρτο, μια επιτυχημένη εδαφική συνεργασία χρειάζεται επενδύσεις. Στο πλαίσιο του τρέχοντος προϋπολογισμού της ΕΕ (2014-2020), σχεδόν 10 δισεκατομμύρια ευρώ από τον προϋπολογισμό για την πολιτική συνοχής θα έχουν επενδυθεί στη συνεργασία μεταξύ των περιφερειών, εκ των οποίων 6,8 δισ. ευρώ έχουν δεσμευτεί για τις διασυνοριακές περιφέρειες. Η προτεινόμενη μείωση από 2,75 % σε 2,5 % των πόρων του ταμείου συνοχής που προορίζονται για την εδαφική συνεργασία θα υπονόμευε τις προσπάθειες κατάρτισης στρατηγικών οικονομικής ανάπτυξης και προώθησης της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.
Με την ανάληψη των καθηκόντων του νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της νέας Επιτροπής, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να επικεντρώσει όλες τις προσπάθειές της στην επίδειξη ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και στην ενίσχυση της ολοκλήρωσης. Προκειμένου η ΕΕ να καταπολεμήσει τον λαϊκισμό και να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις, όπως η παγκοσμιοποίηση, οι ανισότητες, η μετανάστευση και η κλιματική αλλαγή, πρέπει να συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε για την ενδυνάμωση της εδαφικής συνεργασίας και τη μετατροπή των περιφερειών μας σε κινητήρες που καθοδηγούν τη βιώσιμη ανάπτυξη προς όφελος όλων των πολιτών σε κάθε γωνιά της Ευρώπης.
Ενημερωτικό σημείωμα
Η ετήσια συνέλευση της Πλατφόρμας Ευρωπαϊκών Ομίλων Εδαφικής Συνεργασίας θα πραγματοποιηθεί φέτος στην Πάλμα Ντε Μαγιόρκα στις 27 Σεπτεμβρίου 2019 και διοργανώνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών σε συνεργασία με τον ΕΟΕΣ Ευρωπεριφέρεια Πυρηναίων-Μεσογείου και με την Κυβέρνηση των Βαλεαρίδων Νήσων.