Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών απορρίπτει το μονομερές κλείσιμο των συνόρων του χώρου Σένγκεν κατά τη διάρκεια κρίσεων και καλεί την ΕΕ και τα κράτη να διαβουλεύονται με τις περιφέρειες.
Η εκ νέου επιβολή περιορισμών στα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ σε περίπτωση κρίσεων θα πρέπει να επιλέγεται μόνον ως έσχατη λύση και με κοινή αντίληψη της ΕΕ, με τρόπους που να ελαχιστοποιούν την πρόκληση αναστάτωσης στις παραμεθόριες περιοχές και με περιορισμένη χρονική διάρκεια, δήλωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών ως απάντηση στις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την τροποποίηση του κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Οι αναθεωρήσεις —οι οποίες αφορούν τον «χώρο Σένγκεν» που εξασφαλίζει την ελεύθερη κυκλοφορία εντός 22 κρατών μελών της ΕΕ και ορισμένων τρίτων χωρών― βασίζονται στην εμπειρία που αποκτήθηκε από το ασυντόνιστο κλείσιμο των εθνικών συνόρων κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19.
Οι προτάσεις αποτελούν επίσης άμεση αντίδραση στην πρόκληση που ανέκυψε από γειτονικές χώρες της ΕΕ, οι οποίες χαλάρωσαν τους συνοριακούς περιορισμούς τους για να ενθαρρύνουν εκτεταμένες μη εξουσιοδοτημένες μετακινήσεις υπηκόων τρίτων χωρών προς την ΕΕ και να ασκήσουν πίεση στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Το πρόβλημα —που ονομάστηκε «εργαλειοποίηση» της μετανάστευσης στις προτάσεις— τέθηκε στο επίκεντρο της δημόσιας προσοχής το 2021, από τότε που η Λευκορωσία άρχισε να οργανώνει πτήσεις και εσωτερικά ταξίδια για να διευκολύνει τη διέλευση μεταναστών προς την ΕΕ.
Η εισηγήτρια της γνωμοδότησης της ΕτΠ με θέμα την «Αναθεωρημένη διακυβέρνηση του χώρου Σένγκεν» Antje Grotheer (DE/PES), Αντιπρόεδρος του Κοινοβουλίου του Ομόσπονδου Κρατιδίου της Βρέμης, δήλωσε: «Το άνευ διαχείρισης κλείσιμο των εθνικών συνόρων κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 προκάλεσε βαθιά αναστάτωση στις παραμεθόριες περιοχές και στην ελεύθερη κυκλοφορία. Πρέπει να περιορίσουμε τον αντίκτυπο των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα στις παραμεθόριες περιοχές. Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την εργαλειοποίηση των μεταναστών για πολιτικούς σκοπούς, χρειαζόμαστε έναν σαφή και περιοριστικό ορισμό του όρου σε ευρωπαϊκό επίπεδο, χωρίς να αφήνουμε περιθώρια για παρερμηνείες, και οι προσπάθειές μας θα πρέπει να στρέφονται κατά των υπεύθυνων κυβερνήσεων, αντί να αποβαίνουν εις βάρος εκείνων που πέφτουν θύματα τέτοιων ενεργειών».
Οι προτάσεις της Επιτροπής για την τροποποίηση του κώδικα συνόρων του Σένγκεν αποσαφηνίζουν και καθιστούν αυστηρότερα τα κριτήρια βάσει των οποίων τα κράτη μέλη της ΕΕ μπορούν να επιβάλλουν ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα. Η γνωμοδότηση της ΕτΠ, η οποία εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία, χαιρέτισε αυτή τη συνολική προσπάθεια. Ειδικότερα, η ΕτΠ υποστήριξε τις απαιτήσεις για τη συνεκτίμηση των πιθανών δυσμενών επιπτώσεων στην κοινωνική και την επιχειρηματική ζωή των παραμεθόριων περιοχών και την καθιέρωση υποχρεωτικής διαβούλευσης με τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές.
Η συζήτηση εντός της ΕτΠ επικεντρώθηκε σε μεγάλο βαθμό στη διασφάλιση της αποδοτικής και αποτελεσματικής διαχείρισης των συνόρων, χωρίς να ζημιώνονται οι περιφέρειες ούτε να περιορίζεται το δικαίωμα ασύλου των μεταναστών, πολλοί εκ των οποίων είναι —όπως επισημάνθηκε στη γνωμοδότηση— ανήλικοι. Η ΕτΠ υπογράμμισε στη γνωμοδότησή της ότι ο προτεινόμενος ορισμός της «εργαλειοποίησης» της μετανάστευσης είναι υπερβολικά ευρύς και στερείται σαφήνειας, ότι η εκτίμηση επιπτώσεων που συνοδεύει την πρόταση Σένγκεν είναι ελλιπής και ότι οι προτάσεις αφήνουν υπερβολικά πολλά περιθώρια για παρεκκλίσεις, ενδεχομένως εις βάρος των αιτούντων άσυλο. Η πρόσφατα εγκριθείσα θέση της ΕτΠ προτείνει τον καθορισμό συγκεκριμένων ποσοτικών και ποιοτικών κριτηρίων για τον χαρακτηρισμό μιας κατάστασης ως «εργαλειοποίησης» και τη χρήση του εν λόγω χαρακτηρισμού μόνο εάν το επηρεαζόμενο κράτος μέλος είναι σε θέση να αιτιολογήσει τους λόγους για τους οποίους η φύση των εν λόγω δράσεων θέτει σε κίνδυνο βασικές λειτουργίες του κράτους.
Η απόφαση σχετικά με το πότε ενδείκνυται η χρήση του όρου θα πρέπει να λαμβάνεται σε επίπεδο ΕΕ, και όχι από τα επιμέρους κράτη μέλη, και δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται έτσι ώστε να αποδυναμώνει τα μέσα προστασίας που καθορίζονται στο διεθνές δίκαιο περί ασύλου, ανέφερε η ΕτΠ. Η ΕτΠ δήλωσε ότι ο όρος δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται κατά τρόπο που να περιορίζει τις δράσεις παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας από μη κρατικές οργανώσεις. Ως συμβολή στις προσπάθειες πρόληψης, η ΕτΠ ζήτησε επίσης από τις αντιπροσωπείες της ΕΕ να υποβάλλουν τακτικές εκθέσεις για την επικρατούσα κατάσταση.
Γενικές παρατηρήσεις
Το 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα Σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο στο οποίο, μεταξύ των πολυάριθμων προτάσεών της, ανέφερε ότι προτίθεται να επικαιροποιήσει τους κανόνες του χώρου Σένγκεν για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των 26 χωρών που τον απαρτίζουν απέναντι σε σοβαρές απειλές και την προσαρμογή των κανόνων του Σένγκεν στις εξελισσόμενες προκλήσεις. Τον Ιούνιο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μια νέα στρατηγική Σένγκεν και μια αναθεώρηση του μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης του Σένγκεν. Ο κανονισμός επί του οποίου η ΕτΠ ψήφισε στις 12 Οκτωβρίου 2022 —ο κώδικας συνόρων του Σένγκεν σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα— υποβλήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2021.
Τον Απρίλιο του 2022, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφάνθηκε ότι η επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα πρέπει να περιορίζεται σε έξι μήνες, ακόμη και σε περίπτωση σοβαρής απειλής, εκτός εάν κάνει την εμφάνισή της νέα απειλή.
Επικοινωνία:
Andrew Gardner, υπεύθυνος Τύπου, +32 473 843 981.